Sudan'da Derinleşen İç Savaş ve Kötüleşen İnsani Dram

2023 yılının Nisan ayında başkent Hartum'da General Abdülfettah el-Burhan liderliğindeki Sudan Silahlı Kuvvetleri (SAF) ile 'Hemedti' olarak bilinen Muhammed Hamdan Dagalo liderliğindeki paramiliter Hızlı Destek Kuvvetleri (RSF) arasındaki güç mücadelesi ülke çapında bir çatışmaya evrilmiş durumda. Sudan'da çatışmaların başladığı Nisan ayından bu yana en az 13.000 insan hayatını kaybetti.  Ayrıca, ülkedeki insani durum gün geçtikçe kötüye gidiyor. Sivil nüfusa yönelik etnik temizlik ve yaygın insan hakları ihlalleri nedeniyle 7 milyondan fazla kişi yerlerinden edildi. Bunlardan altı milyonu Sudan içinde yerinden edilirken, 1,7 milyonu Güney Sudan, Çad, Etiyopya, Mısır, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Libya gibi komşu ülkelere sığındı. 

Burhan ve Hemedti, Sudan eski lideri Ömer El Beşir’in devrilmesinin ardından Ağustos 2019'dan bu yana Sudan'ın yürütme organı olarak görev yapan Geçici Egemenlik Konseyi'nin sırasıyla başkanı ve başkan yardımcısı olarak görev yapmaktaydılar. Bu ikili, Ekim 2021'de düzenledikleri bir darbeyle Geçiş Konseyi'nin sivil üyelerini tasfiye ettiler. Askeri ve siyasi aktörler Aralık 2022'de geçiş sürecini yeniden başlatmayı taahhüt etseler de bunu hayata geçirmediler. Gelinen süreçte, RSF'nin lağvedilip Sudan ordusuna entegre edilmesi planı üzerine iki taraf arasındaki gerilimler had safhaya yükseldi. 15 Nisan 2023’te Hartum'un çevresinde ve ülkenin diğer bölgelerinde Hemedti'nin RSF'si ile ordu birlikleri arasında şiddetli çatışmalar patlak verdi.  Burhan'ın kontrolündeki Sudan Hava Kuvvetleri, Sudan'ın hava sahasını kapattı ve başkent çevresindeki birçok RSF hedefini vurdu. 

Günümüze kadarki süreçte RSF, Hartum'daki mevzilerini sağlamlaştırdı, ardından başkentteki Sudan ordusu karargahını kuşattı ve Burhan'ın kontrolündeki kuvvetleri kıyı kenti Port Sudan'a kadar püskürttü. Darfur'un beş büyük kentinden dördü (Nyala, Zalingei, El Geneina ve El Daein) Hemedti’nin kontrolünde bulunuyor. RSF, Darfur'un yanısıra, Sudan'ın en büyük petrol sahaları ve başkente giden stratejik tedarik yolları üzerindeki hakimiyetini pekiştirmek için Kuzey ve Batı Kordofan'ın bazı kısımlarını da kontrol altına almış vaziyette. RSF son olarak, Hartum’dan kaçanlara ev sahipliği yapan, ülkenin merkezinde yer alan en büyük ikinci şehir olan Wad Madani'yi de ele geçirmek üzere.

Çatışmaların ortasında kalan sivil halk için ise durum gün geçtikçe kötüye gidiyor. Yerleşim bölgelerini hedef alan hava saldırıları ve bombardımanlar neticesinde Hartum ve çevresinde adeta bir insanlık dramı yaşanıyor. RSF’nin, müttefiği Arap milislerle birlikte Darfur'da, Arap olmayan etnik gruplara karşı etnik temizlik ve savaş suçlarına kadar varan kitlesel kıyımlar yaptığı iddia ediliyor. Özellikle geçtiğimiz yıl nisan ve haziran ayları arasında Sudan’ın Batı Darfur eyaletinde yer alan El Geneina kentinde şiddetin aşırı artış gösterdiği, RSF ve müttefiklerinin savaş suçları ve insanlığa karşı suçlar sayılabilecek saldırılarda bulunarak etnik Afrikalı Masalit kabilesini hedef aldığı belirtilmektedir.

İç Çatışmaları Sona Erdirmeye Yönelik Uluslararası Çabalar

Sudan'daki savaşı durdurmaya yönelik uluslararası çabalar da bu zamana kadar başarılı olamadı. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Sudan hükümetinin çatışmaları durdurma konusundaki performansını yetersiz bularak 1 Aralık 2023’te BM'nin Sudan'daki siyasi misyonunu sona erdirme konusunda niyet beyanında bulundu. Amerika Birleşik Devletleri ve Suudi Arabistan'ın ateşkese aracılık etme girişimleri defalarca başarısızlıkla sonuçlandı. Cidde'deki barış görüşmeleri, Sudan ordusu ile RSF arasında güven artırıcı önlemlerin uygulanmaması nedeniyle süresiz olarak durduruldu. Doğu Afrika bölgesel bloğu olan Hükümetlerarası Kalkınma Otoritesi (IGAD) tarafından 18 Ocak'ta Uganda'nın başkenti Kampala'da bir arabuluculuk toplantısı planlandı. Ancak, üye devlet ve hükümet başkanlarının katılması beklenen toplantının Hemedti'ye diplomatik bir meşruiyet kazandıracağı gerekçesiyle, General Burhan toplantıya katılmaktan vazgeçti. Burhan’ın idaresindeki Dışişleri Bakanlığı, bir açıklama yaparak IGAD'ı "Sudan'ın egemenliğini ihlal etmek" ve "tehlikeli bir emsal" oluşturmakla suçladı.

Bölgesel ve Uluslararası Aktörlerin Taraflara Bakışı

Hemedti’nin savaş alanındaki en önemli avantajı, kendisine silah, zırhlı araç ve insansız hava araçları sağladığı söylenen Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) tarafından desteklenmesidir. Hemedti’nin ve BAE arasındaki ilişki esasen daha öncelere dayanıyor. RSF, BAE’nin talebi üzerine Libya ve Yemen’deki iç savaşlara paralı asker göndermişti. Ayrıca, Darfur'da altın madenlerine sahip olan Hemedti’nin Dubai'ye kayıtlı bir jetle kıtayı dolaştığı söyleniyor.

RSF, BAE’nin Afrika’da başını çektiği bloğun üyesi. Bu blok içerisine Etiyopya, Çad ve uluslararası alanda tanınmayan ayrılıkçı Somaliland da eklenebilir. BAE'lilerin ayrıca, Sudan eski başbakanı Abdalla Hamduk da dahil olmak üzere birçok Sudanlı muhalif politikacıyı 2 Ocak'ta Etiyopya'nın başkenti Addis Ababa'da Hemedti ile bir anlaşma imzalamaya zorladığı düşünülüyor. Bu arada, RSF’ye kıta içinden ve dışından gelen desteklere karşı General Burhan’ın da kendisine silah desteği veren İran'ı kısa süre önce ziyaret ettiği söyleniyor. 

RSF lideri  Hemedti sahadaki askeri başarılarını masada da göstermeye kararlı. Kısa süre önce IGAD üyeleri de dahil olmak üzere altı Afrika ülkesinin (Uganda, Etiyopya, Cibuti, Kenya, Güney Afrika, Ruanda) başkentlerini ziyaret etti. Buralarda adeta bir devlet başkanı gibi karşılanan Hemedti’nin bu diplomatik tanınma girişimleri Burhan’ı ciddi anlamda rahatsız etmektedir. General Burhan yönetimindeki Sudan ordusu sahada zemin kaybettikçe diplomatik olarak da izole oluyor. 

Sonuç

İki taraf arasındaki çatışmaların ve güç mücadelesinin devam etmesi sivil halk üzerinde telafisi olmayan sonuçlar doğuracaktır. Sudan nüfusunun yarısından fazlasına tekabül eden yaklaşık 25 milyon insan yardıma ihtiyaç duyuyor ve 20 milyondan fazla kişi akut gıda güvensizliğiyle karşı karşıya bulunuyor. Birleşmiş Milletlerin son yayınlanan raporuna göre, RSF ve müttefiki Arap milisleri geçen yıl Sudan'ın Batı Darfur bölgesinde sadece bir şehirde 10.000 ila 15.000 kişiyi öldürdü. Gittikçe daha kanlı bir hal alan söz konusu iç savaşın geniş kapsamlı bölgesel ve uluslararası etkileri de olacaktır.

Çatışmaların başladığı 2023 Nisan ayından itibaren RSF lideri Hemedti General Burhan’a karşı sahada ve masada etkinliğini artırıyor. RSF tarafından kontrol altına alınan şehirlerin sayısı da artıyor. Analistler, özellikle Atbara ve Şendi şehirlerinin stratejik önemine dikkat çekiyor. Her iki şehir de Sudan’ın 1956'da bağımsızlığını kazanmasından bu yana ülkeyi yöneten askeri ve siyasi seçkinlere ev sahipliği yapıyor. Hemedti’nin Atbara ve Şendi gibi şehirleri ele geçirmesi halinde, Sudan'daki İhvan üyesi komutanların General Burhan'ı devirmesi de ihtimal dahilinde bulunuyor.